woensdag 31 december 2008

Romeins slagveld ontdekt in Duitsland

Veel historici gingen er tot dusver van uit dat de Romeinen zich, na de overwinning die de Germanen in 9 na Chr. op hen hadden behaald in het Teutoburgerwoud, hadden teruggetrokken achter de Rijn en Germania met rust hadden gelaten. Maar nu is een archeologische vondst gedaan in de buurt van Gottingen in Duitsland, waardoor die veronderstelling mogelijk in twijfel moet worden getrokken. Aan het eind van de tweede eeuw of het begin van de derde eeuw na Chr. zouden de Romeinen nog een grote slag hebben geleverd met de Germanen. Onzeker is of dit werkelijk ook zo is, maar er wordt momenteel volop studie gedaan naar deze vondst. Volgend jaar wordt in Duitsland de Slag in het Teutoburgerwoud herdacht. Het is dan 2000 jaar geleden dat de Germanen aan de Romeinen een nederlaag toebrachten.

vrijdag 26 december 2008

Het koningschap van Willem II (vervolg)

Door de invoering van de strafrechtelijk-ministeriele verantwoordelijkheid, voelde de koning zich vrijer tot ontslag van ministers over te gaan. Ministerieel onvermogen zou immers in de Kamer blijken? In het afwijzen van een minister door een meerderheid in het parlement kon de vorst gemakkelijk een excuus vinden een al te lastige bewindsman uit het ministerie te verwijderen. Evenzeer deed het persoonlijk-autocratisch optreden van de vorst zich sterk gelden in het benoemingenbeleid. In tegenstelling tot andere koninklijke beschikkingen was een ministerieel contraseign hier niet noodzakelijk. Ministers waren door de grondwetsherziening wellicht kwetsbaarder geworden, aangezien ze zich verplicht zagen zich voortaan openlijk voor een afwijking van wet of grondwet te verantwoorden.

De regering en het parlement

'De leiding der staatszaken', aldus Bornewasser, 'geraakte meer en meer tussen de handen van de verantwoordelijke ministers.' Voortaan werden bijvoorbeeld meer inlichtingen direct aan de minister in plaats van aan de vorst gegeven, terwijl deze ook op interpellaties vanuit de Kamer moest antwoorden. In de visie van genoemde Bornewasser had '1840' dus ook directe gevolgen voor wat betreft de relatie regering-parlement. Het budgetrecht betekende in die zin een machtsvergroting voor de Tweede Kamer, dat daar waar een verwerping van de begroting niet in eerste instantie bedoeld was als werkelijke afkeuring van de 'begrotingsinrichting', deze veelal kon worden uitgelegd als afkeuring van het regeringsgedrag. Het parlement was -ofschoon herziening niet onvoordelig uitpakte in bepaalde opzichten- niet eensgezind over de wijziging geweest. Zo hadden de conservatief-liberalen aanvankelijke gevaren bespeurd in de voorstellen. Het betrof hier overigens geen directe gevaren voor het parlement, eerder was men beducht voor bedreigingen ten aanzien van koninklijke macht. Aangezien de voorbereiding in handen van ter zake kundige bewindslieden was geweest, was men bereid herziening te aanvaarden.

zondag 21 december 2008

'Jezus Christus in juni geboren'

Een Australische astronoom heeft berekend dat Jezus op 17 juni is geboren. Hij reconstrueerde met speciale computersoftware hoe de sterrenhemel er rond de geboorte van Jezus moet hebben uitgezien. Boven Bethlehem was er op 17 juni twee jaar voor het begin van onze jaartelling een helder licht te zien. Dit werd veroorzaakt doordat de planeten Jupiter en Venus dicht bij elkaar stonden.

dinsdag 16 december 2008

Nederzetting neanderthalers in Drente ontdekt

Een kampement van neanderthalers is in Drente ontdekt. Op een akker bij Assen werden vorig jaar al voorwerpen gevonden die door neanderthalers zijn gemaakt. Het gaat om een kamp dat er 80.000 tot 55.000 jaar geleden heeft gestaan. Naast een hartvormige vuistbijl werden nog 17 bewerkte vuurstenen gevonden. Het gaat om een grote vondst en het is de eerst gevonden nederzetting van neanderthalers in Drente. Eerder werd bij Mander in Overijssel een nederzetting van neanderthalers ontdekt.

donderdag 11 december 2008

100ste Leids jaarboekje

Vandaag ontving ik het Leids jaarboekje 2008 per post. Eigenlijk heb ik dit boek gekregen van Trudy van den Bos, mijn tante, voor mijn verjaardag afgelopen maand. Het is een zeer lezenswaardig boekwerk met aandacht voor Leiden gedurende de eeuwwisselingen de afgelopen 800 jaar: Leiden 1200/2000. Zo is de ontwikkelingsgang van onze geboortestad te volgen, met de aantallen inwoners, de economische situatie gedurende een bepaalde 'Wende' en de karakteristieke kenmerken die tijdens zo'n eeuwwisseling bepalend waren voor de stad. Het verheugde me dit boek in ontvangst te kunnen nemen. Minder goed nieuws was dat daarin te lezen stond dat Dirk Jaap Noordam, mijn vroegere docent sociale geschiedenis aan de Leidse universiteit inmiddels is overleden. Enkele jaren geleden zag ik hem nog op de studiezaal van het Regionaal Archief Leiden. Noordam heeft de afgelopen dertig jaar een belangrijke rol vervuld in de optekening van de geschiedenis van Holland en van Leiden meer in het bijzonder. Wat is het leven toch vergankelijk, realiseer je je dan opnieuw. Noordam is 66 jaar geworden.

donderdag 4 december 2008

Het koningschap van Willem II (vervolg)

Minder dan zijn vader bleek Willem II in staat als verbindende schakel tussen de verschillende departementen op te treden. Hierdoor slaagde hij er niet altijd in zijn functie van coordinator van het regeringsbeleid naar behoren te vervullen. Vanzelfsprekend is dat ministers hier -waar mogelijk- hun voordeel mee deden. Voorts had de nieuwe koning zich ook zeker aanvankelijk -in tegenstelling tot het eerder geschetste beeld- niet slechts als conservatief betoond. Op binnenlandse zaken werd Schimmelpenninck van der Oye aangesteld, terwijl de zo krachtige Van Hall als minister van justitie een rol kreeg te vervullen. Het was op 31 maart 1842 dat Willem een K.B. tekende, waarin werd aangedrongen op 'meer eenheid en zamenstemming in alle takken van bestuur', iets wat de mogelijkheid schiep tot grotere eenheid en homogeniteit binnen het ministerie. Niet zelden bemoedigde de koning minder sterke ministers voor een optreden in het parlement.
Zoals eerder is opgemerkt, was Van Hall de meest krachtige onder de ministers. Hij was dan ook de man die vanuit het ministerie verreweg de grootste weerstand bood aan de wat al te verregaande persoonlijke verlangens en ambities van de vorst. Door de minder krachtige figuur die Willem was, konden ministers-in het algemeen- ook een meer onafhankelijke koers varen; de koning zelf liet -ten dele door desinteresse in economicis- meer over aan zijn 'dienaren'. Te zeer zou de waarheid echter geweld worden aangedaan als niet ook argumenten hiertegen zouden worden aangedragen. Willem liet weliswaar meer over aan zijn ministers, grote afkerigheid behield hij van te sterke homogeniteit en eenheid binnen zijn ministeries. In het K.B. van maart 1842 werd daarom ook een artikel opgenomen, waarin werd gesteld dat 'beraadslagingen van de Raad van ministers tot geene beslissing bij meerderheid leiden'. In die zin bleef de ministerraad dus slechts adviescollege. Met de eenheid bleef het ook na 1842 droevig gesteld.

maandag 1 december 2008

Serie 'In Europa' weer begonnen

De documentaire-serie 'In Europa' van Geert Mak is weer begonnen. Vorig seizoen werd de periode tot 1943 behandeld, de komende weken komt de periode van 1944 tot 1999 aan bod. Vorige week was er een voorbeschouwing van wat ons de komende tijd te wachten staat en een gesprek met Mak. Gisteravond was er aandacht voor de Opstand in Warschau en voor Praag, het jaar 1944. Ook kwam het door Churchill en Stalin opgestelde 'naughty document' aan bod met daarop in klad de verdeling van Europa zoals de beide staatslieden die overeenkwamen in het najaar van 1944. Op internet is een website over de serie te vinden met veel aanvullende informatie,aanvullende video- en geluidsfragmenten en ook is daar de gehele serie terug te zien met de tot dusver uitgezonden afleveringen. Ik kan er niet genoeg van krijgen!

woensdag 26 november 2008

107,5 miljard mensen ooit op aarde geboren

Uit een recent verschenen onderzoek en recent gemaakte berekening is gebleken dat er tussen 160.000 v. Chr. en nu 107,5 miljard mensen geboren zijn. Dat is dus sinds het ontstaan van de mensheid. Momenteel leven er 6,7 miljard mensen op aarde, 6% van het totaal aantal mensen dat ooit geboren is. De berekening is gemaakt door een statisticus voor het blad Quest en is nauwkeuriger dan de berekeningen die tot dusver gemaakt zijn.

zaterdag 22 november 2008

Kennedy 45 jaar geleden vermoord

Het is vandaag 45 jaar geleden dat Kennedy (JFK) werd vermoord in Dallas, Texas. De moord op Kennedy blijft tot de verbeelding spreken. Al heel jong raakte ik geinteresseerd in deze katholieke Amerikaanse president en de moord in Dallas op 22 november 1963, 3 dagen voor mijn geboorte. Op 25 november 1963, mijn geboortedag, werd Kennedy begraven. In mei 1976 heb ik op de lagere school een spreekbeurt over deze bevlogen Amerikaanse president gehouden, over de moord en over de overeenkomsten met de moord op president Lincoln, 100 jaar eerder en over de vloek die op deze presidenten rustte. Nog altijd is er geen uitsluitsel over wie de moord precies heeft gepleegd en wie er nu werkelijk achter zaten. Oswald wordt door velen gezien als een 'scapegoat', een zondebok. De complottheorieen zijn nog altijd niet van de lucht. Zal dit raadsel voor altijd onopgehelderd blijven, of moeten we wachten tot de archieven hierover eindelijk openbaar worden gemaakt? Wie zal het zeggen.Het blijft niettemin boeiende kost voor iedere historicus en geinteresseerde.

woensdag 19 november 2008

Gezin als leefeenheid veel ouder dan gedacht

Hoewel er al verondersteld werd dat het gezin als leefeenheid al duizenden, zo niet miljoenen jaren oud was, zijn er nu bewijzen voor deze veronderstelling gevonden. Al in de prehistorie was het gezin de 'hoeksteen van de samenleving'. In 2005 is er een graf uit het neolitische tijdperk in Duitsland, in het Saksische Eulau gevonden. Het graf is ruim 4.500 jaar oud. Daarin zijn een man, vrouw en twee kinderen gevonden. Uit genetisch dna-onderzoek is nu gebleken dat de vier tot een gezin behoorden. De leden van het gezin zouden zijn vermoord en daarna met veel zorg zijn begraven.

zondag 16 november 2008

Herinneringen aan Rusland

Toen ik afgelopen week naar Albert Heijn liep hier in Oegstgeest aan de Irislaan, werd ik buiten getracteerd op Russische volksmuziek. Ik zag een paar mannen met balalaika's, de 3-snarige Russische volksluiten, die Russische volksliedjes ten gehore brachten. Het is gek hoe de hersens dan werken, maar meteen was ik terug in Rusland en dacht ik aan de reis die ik in 1990 naar dit grootste land ter wereld maakte. Ik heb mijn dagboeken van destijds er nog maar eens bijgepakt. Zaterdag 13 oktober 1990 vertrok ik met het vliegtuig vanuit Brussel naar Sint Petersburg. Zondag 14 oktober bezichtigden we de stad en 's middags was er het bezoek aan de fantastische Hermitage. 's Maandags bekeken we de Petrus- en Paulusvesting, een van de voornaamste bezienswaardigheden en toeristische trekpleisters van de zo prachtig door tsaar Peter de Grote aangelegde Russische stad. Maandagmiddag was er het bezoek aan de plaats Poeskin, genoemd naar de grote Russische dichter. Dinsdag 16 oktober bezocht ik met het reisgezelschap de plaats Novgorod, waar ik een kerk bezocht waar tal van iconen te bewonderen vielen. Het eten in Novgorod was heerlijk: sucadelapje met ijs toe. Een dag later kwam ik na een nachtelijke en tamelijk vermoeiende treinreis in Moskou aan, waar we onder meer het Kremlin bezochten en om twaalf uur de aflossing van de wacht konden gadeslaan. De Basiliuskathedraal is een pronkstuk van de stad. Donderdag 18 oktober 1990 waren er dan nog bezoeken aan Kolomenskoje en Zagorsk, plaatsen buiten Moskou. Het bezoek aan de Oekraiense hoofdstad Kiev op vrijdag besloot deze onvergetelijke Rusland-reis voor mij. 's Avonds woonde ik nog wel een balletuitvoering van het Zwanenmeer in Kiev bij. En ja, al die herinneringen spookten door mijn hoofd bij het horen van die balalaika's afgelopen week bij Albert Heijn.Even voelde ik me echt heel gelukkig van binnen.

zaterdag 15 november 2008

Mijmeringen over het leven van nu

Het gaat snel. Het jaar is alweer bijna om. 2008 was weer een bewogen jaar. Er is sinds de 21e december 2007, de dag van het overlijden van onze vader, broer en opa Arie van den Bos veel gebeurd. Mensen uit onze directe en indirecte omgeving vielen weg of werden ziek. Dit maakt je bewust van hoe kostbaar het leven is, laat je ook bewuster leven. Op 25 november vier ik mijn 45e verjaardag alweer en ik kan nauwelijks bevatten dat ik over 5 jaar al weer een halve eeuw op deze wereld rondstap. Zo verglijdt de tijd en worden we gaandeweg zelf opgenomen in de maalstroom van de tijd en de geschiedenis. Je ziet het aan alles. De wereld van nu is een totaal andere dan de wereld van pakweg 20-25 jaar geleden. De tijdgeest van nu is nog moeilijk te peilen. Er is wel verharding in de samenleving en mensen snakken naar de tijd van toen het nog zoveel ongecompliceerder toeging. Van toen alles nog zoveel veiliger leek. Crisis na crisis stapelt zich op en vaak weten we niet goed raad met hoe hiermee om te gaan. Blij ben ik wel met de grotere aandacht voor geschiedenis en spiritualiteit in de media. Dat het niet alleen om het hier en nu gaat in het leven, maar dat we ook oog hebben voor het grotere verband waarin we leven. De eeuwigheid, de traditie (2009 is het jaar van de tradities!), het leven van onze voorouders en de generaties die na ons komen. Zo rijgen heden, verleden en toekomst zich aaneen.Dat bewustzijn, in een traditie te staan, maakt het leven zoveel rijker.En dat zou ik een ieder willen meegeven.

woensdag 12 november 2008

Cees Fasseur en het boek over de eerste 20 huwelijksjaren van Juliana en Bernhard

Het was een mooie televisie-avond gisteravond. Mensen met belangstelling voor geschiedenis en het koningshuis konden hun hart ophalen.Als je wilde kon je vanaf het journaal van 6 uur, via de journaals van half 8 en 8 uur, via Netwerk, Nova en Pauw en Witteman de hele avond van nieuws over de Hofmansaffaire worden voorzien. Zoals ook de historicus Lambert Giebels al eerder op de dag verklaarde, kwam er overigens niet heel veel extra nieuws over de GreetHofmans-affaire uit het boek van Fasseur naar voren, maar mij trof wel dat het hardnekkige gerucht dat er in de jaren vijftig plannen bestonden om Juliana op een gegeven moment in de Wassenaarse St.Ursulakliniek op te nemen en haar 'voor gek te verklaren' volledig nergens op gebaseerd is.Er zijn geen harde feiten of schriftelijke bronnen door Fasseur gevonden die dit onderbouwen. De journalist Wim Klinkenberg zou dit gerucht in de wereld hebben geholpen. Wel was de huwelijkscrisis veel dieper dan tot dusver werd aangenomen, maar de eerste verwijdering tussen Juliana en Bernhard was overigens al in de oorlogsjaren ontstaan, toen de prins in Londen de lakens leek te delen met zijn vele vriendinnetjes. Juliana was hiervan op de hoogte en Bernhard vertelde dat Juliana hem dit niet kwalijk nam, maar toch moet dit haar ook in later jaren steeds eenzamer hebben gemaakt. Ik kan niet wachten nu het boek van Fasseur te lezen.

woensdag 5 november 2008

Barack Obama schrijft geschiedenis

Dat was prettig wakker worden vanochtend! Barack Obama wordt de nieuwe president van de Verenigde Staten. Hoop gloort dus toch aan de einder en Amerika en de wereld krijgen een nieuwe kans! Arm, rijk, blank, zwart, latino, homo en hetero, man en vrouw, voor allen is een plaats in Amerika en in de wereld. Dat is de boodschap die Obama uitdraagt. Obama wordt de 44e president van Amerika en met zijn 47 jaar een van de jongste presidenten. De belofte die hij in zich draagt doet denken aan de belofte van Kennedy aan het begin van de jaren zestig, toen Amerika ook vol optimisme de toekomst tegemoet ging. Een land van hoop, waar niets onmogelijk is. Dat optimisme hebben we nodig in een tijd van economische malaise en moreel verval. Yes, we can!

dinsdag 4 november 2008

Anna Bavelaar-van den Eijkel 99 jaar geleden geboren

Vandaag, 4 november 2008, is de dag van de wel zeer historische presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten.Het gaat daarbij tussen Obama en McCain. Het is vandaag tevens 99 jaar geleden dat onze grootmoeder Anna Bavelaar-van den Eijkel ter wereld kwam aan de Rijnsburgse Kortkade. Volgend jaar is het 100 jaar geleden dat ze het levenslicht zag. Onze grootmoeder huwde op 6 juli 1944 met de Leidse kapper Johannes Bavelaar en op 22 december 1944 schonk ze het leven aan onze moeder Lena Dieuwertje Bavelaar. Anna Bavelaar was een zeer zorgzame moeder en later vervulde ze sinds 1963 en 1971 de rol van grootmoeder. We hebben dierbare herinneringen aan haar. Op 11 juni 1979 kwam ze op 69-jarige leeftijd te overlijden.

zaterdag 1 november 2008

Kapper J. Bavelaar te Leiden in het goud

Op 19 oktober 1959 verscheen het volgende verslag in de Nieuwe Leidsche Courant:

Kapper J. Bavelaar te Leiden in het goud. Een bijzonder levenslustige kapper, de heer J. Bavelaar (Trompstraat 20) te Leiden, wie men zijn zestig jaren beslist nog niet aanziet, voelt zich deze week wat feestelijk gestemd. Het is namelijk precies 50 jaar geleden dat hij als 10-jarige inzeper te Alphen a/d Rijn het kappersvak binnenstapte. Enige jaren later verhuisde hij naar Leiden, waar hij op 4 maart 1929 zijn eerste zaak opende en wel aan de Oranjegracht 2. A.s. zaterdag werkt hij precies 13 1/2 jaar in zijn tegenwoordige zaak in de Trompstraat. Hij heeft er steeds naar gestreefd 'bij' te blijven in zijn vak. Zijn maandelijkse vakblad wordt iedere keer weer gespeld en welk model er ook in zwang is of komt, kapper Bavelaar zorgt ervoor de fijne kneepjes ervan onder de knie te hebben. Dit jaar beleefde hij als kapper weer wat nieuws. Tezamen met Kees de studentenkapper mocht hij de groentjes kaal knippen. Deze konden bij hem allemaal heel royaal kiezen tussen 'helemaal kaal' of 'alles eraf'. En een berg haar dat er na afloop op de grond lag. Ja, de heer Bavelaar is niet alleen kapper, maar ook een levendige prater.

zondag 26 oktober 2008

Rapport commissie Beel over de Greet Hofmans-affaire spoedig openbaar

Het rapport van de commissie Beel zal volgende maand als bijlage bij het boek van prof. Fasseur over de Greet Hofmansaffaire openbaar worden gemaakt. Daarmee zal een einde komen aan een jarenlange speculatie over wat er nu precies in dit rapport staat. De Greet Hofmansaffaire was eigenlijk een kwestie Soestdijk, een huwelijkscrisis en een conflict tussen Juliana enerzijds en Bernhard en Drees anderzijds met Greet Hofmans als stoorzender. In 1956 kwam het tot een climax in het conflict. Greet Hofmans was als gebedsgenezeres eind jaren veertig naar Soestdijk gehaald om de oogafwijking van toen nog prinses Marijke(de latere prinses Christina) te genezen. Beweerd werd dat Hofmans als een ware raspoetin aan het hof opereerde en grote invloed op koningin Juliana uitoefende. Het was de tijd van de koude oorlog en Juliana en Hofmans hadden bepaald pacifistische denkbeelden. Dit kwam tot uiting onder meer in de toespraak die Juliana in 1952 voor het Amerikaanse Congres hield tijdens haar bezoek aan de Verenigde staten dat jaar. Het Duitse tijdschrift Der Spiegel was het eerste buitenlandse blad dat in 1956 over de affaire publiceerde. Bernhard was fel gekant tegen Hofmans en een constitutionele crisis was het gevolg. In 1956 werd de affaire beslist in het voordeel van Bernhard en moest Greet Hofmans het veld ruimen aan het hof.

dinsdag 21 oktober 2008

Merendeel Nederlanders stamt af van jagers en verzamelaars

Gisteren, maandag 20 oktober 2008, las ik in het Leidsch Dagblad bij John en Brigitte een opmerkelijk bericht: 75 % van de Nederlanders, ongeveer drie kwart, stamt af van jagers en verzamelaars die 35 duizend jaar geleden door Europa trokken. Dat blijkt uit dna-onderzoek onder 200 scholieren. 20% stamt af van migranten die 7000 jaar geleden als boer naar Nederland kwamen en 2,5 % is recent naar Nederland gemigreerd. Het merendeel van de Duitse mannen stamt af van de boeren. In Spanje, Frankrijk en Belgie (de streek waar de familie Bordoduijck vandaan kwam) komen meer verzamelaars en jagers voor. De resultaten van het onderzoek zijn afgelopen weekend in het museum Naturalis te Leiden gepresenteerd.

dinsdag 14 oktober 2008

De kredietcrisis van 2008: een cesuur in de geschiedenis?

De huidige kredietcrisis vormt misschien wel een heel grote cesuur in de wereldgeschiedenis. De Groningse historicus Frank Ankersmit, vanavond te zien in de actualiteitenrubriek 'Eenvandaag' van de TROS, heeft er al op gezinspeeld dat we de huidige crisis zouden kunnen vergelijken met heel voorname cesuren in de geschiedenis als het jaar 476, toen er een einde kwam aan het West-Romeinse rijk of het jaar 1492 toen met de ontdekking van Amerika door Columbus de Nieuwe tijd begon. Of dit ook zo is, zal nog moeten blijken, maar zeker is wel dat de huidige crisis op een lijn gesteld kan worden met breuken in de geschiedenis als 1945 toen een einde kwam aan de tweede wereldoorlog en de bevrijding werd gevierd en 1989- de val van de Berlijnse muur. Er is nu een einde gekomen aan de overwinningsroes waarin we toen kwamen te verkeren, feitelijk is een einde gekomen aan het door Reagan en Thatcher gepropageerde casinokapitalisme of volkskapitalisme zo men wil. De Britse premier Gordon Brown heeft al aangegeven een nieuw Bretton Woods te willen. Hoe dan ook zal er meer toezicht komen op de financiele markten. En misschien wordt dan nu de basis gelegd voor een nieuwe financieel-economische ordening in de wereld. Of de Verenigde Staten hun superieure rol daarin kunnen behouden, is nog maar zeer de vraag. Het zwaartepunt in de markten zal meer naar het oosten verschuiven, heb ik de indruk.

woensdag 8 oktober 2008

Het koningschap van Willem II (vervolg)

Over de grondwetswijziging van 1840 en de betekenis voor de constitutionele verhoudingen is uitvoerig geschreven. Opmerkelijk zijn vooral interpretatieverschillen rond de waarde en de betekenis van de strafrechtelijk-ministeriele verantwoordelijkheid.
Nog in 1955 schreef de historicus Brugmans in de 'Algemene geschiedenis der Nederlanden X' dat 'het principe van 'Le roi regne, mais ne gouverne pas' pas vanaf 1840 in opkomst was.' De ontwikkeling, die in zijn ogen geleid heeft tot de grondwet van 1848, zag hij als een geleidelijk proces. In het aftreden van ministers als Van den Bosch en Beelaerts van Blokland na conflicten met het parlement in de jaren 1839-1840 moet men -volgens Brugmans- het eerste fundament van de latere staatkundig-ministeriele verantwoordelijkheid zien.
Brugmans staat overigens niet alleen, wanneer hij tot de conclusie komt dat de situatie door '1840' gewijzigd is. Zo ziet ook Bornewasser hierin heel nadrukkelijke veranderingen. Als belangrijkste signaleert deze dat ministers voortaan zich vooraf met de staatkunde dienden te verenigen; persoonlijke verantwoordelijkheid was dus in 1840 al aanwezig.
Nog minstens drie andere historici werden door laatst genoemde Bornewasser aangehaald. Blok en De Bosch Kemper kwamen tot de conclusie dat de ministers door de herziening van 1840 wel nadrukkelijk verantwoordelijk waren gesteld, doch praktisch daaraan geen uitwerking hadden gegeven. Hierdoor kon weinig feitelijke verandering in de bestaande verhoudingen worden waargenomen. Homogene ministeries bestonden volgens Suttorp voor 1848 nog niet. Staatsrechtgeleerden, onder wie Kranenburg, Bosscha en Van der Pot waren allen van oordeel dat het in de grondwet van 1840 om een louter juridische verantwoordelijkheid ging; geen enkele reele politieke betekenis kon hier aan worden toegekend. Pas vanaf 1848 was de minister verantwoording aan de Staten-Generaal verschuldigd. Dan begon de parlementaire periode en was aan het autocratisch regime -althans theoretisch- een einde gekomen.

donderdag 2 oktober 2008

'Historische' campagne spoedig van start

Spoedig gaat de 'historische' campagne 'Het verleden van Nederland' van start. Volgende week begint de week van de geschiedenis en dan zal ook een campagne van start gaan om het historisch besef van Nederlanders te vergroten. Vanaf 12 oktober a.s. zal als belangrijkste element in deze campagne een televisie-serie over het verleden van Nederland worden uitgezonden door de NPS/VPRO. Schrijver Geert Mak, ook bekend van de veelgeroemde serie 'In Europa' heeft het scenario voor de serie geschreven en oud journaal-correspondent Charles Groenhuijzen presenteert de 8-delige reeks programma's. Het wordt dus weer smullen geblazen voor liefhebbers van geschiedenis en 'historische programma's'. Hou de programmering op radio en televisie dus in de gaten de komende tijd. Want ook het radioprogramma 'OVT' besteedt hier aandacht aan.

vrijdag 26 september 2008

Het koningschap van Willem II (vervolg)

Politiek-constitutioneel beleid

De koning en zijn ministers

'Ondanks aanvankelijke verbale progressiviteit', aldus Boogman in zijn 'Rondom 1848', 'was Willem II niet van zins nieuwe wegen in te slaan.' Inderdaad werd het merendeel der ministers, die het zo persoonlijk-autocratisch regime van zijn vader hadden gesteund, in de regering gehandhaafd. Bovendien bleef ook hij afkerig van een te sterk homogeen ministerie. Zeker zou hij ervoor waken te veel van zijn koninklijke macht op te offeren aan de wil van ministers en parlement.
In veel opzichten was de nieuwkomer inderdaad even autoritair als zijn voorganger. Een zeker verlangen naar revanchisme ten aanzien van Belgie, mede bepaald door zijn militaire verleden, was ook hem niet vreemd. Daarnaast koesterde hij bepaald sympathieen voor meer autoritaire bestuursvormen. Die voor de rooms-katholieke kerk is hier reeds ter sprake gebracht.
Dit alles neemt niet weg dat hij er alles aan heeft willen doen het koningschap een andere inhoud, dan wel een ander karakter te geven. Met name in de beginperiode zijn pogingen gedaan de banden met ministers, parlement en bevolking zo veel mogelijk aan te halen. Zo nam hij zich voor meer en beter overleg met de volksvertegenwoordiging te voeren en zich bovendien meer open ten aanzien van zijn ministers op te stellen.
Eenvoudig viel dit hem zeker niet. Reeds een half jaar na de inhuldigingsplechtigheid zou hij hebben geklaagd:'Ces gouvernements constitutionnels ne sont pas une chose simple!' Reeds hieruit blijkt in welk een moeilijke positie de nieuwe vorst was komen te verkeren: voortdurend pogen de koninklijke machtsuitoefening in overeenstemming te brengen met de constitutionele liberale herorientatie, waarvan '1840' een eerste product was.

zaterdag 20 september 2008

Gewoon de jaren veertig

Op het historische themakanaal van de publieke omroep is er de komende week aandacht voor het dagelijkse leven gedurende de jaren veertig van de 20e eeuw. Want ondanks oorlog en bezetting ging dat dagelijkse leven gewoon door. Onder meer zal de documentaire 'Vastberaden, maar soepel en met mate' op het kanaal worden vertoond. Deze documentaire geeft een beeld van Nederland in de jaren 1938-1948 en benadrukt met name de continuiteiten in de periode van crisis, bezetting en herstel. Het was in de jaren tachtig dat ik deze documentaire voor het eerst zag. Een knap staaltje werk van onder meer Hofland en Keller. Het is in 1974 en later nog in 1977 uitgezonden door de VPRO-televisie, geheel in de lijn van de documentaire school van de VPRO.
Ook voor het gezin Van den Bos ging het dagelijkse leven in de jaren veertig zoveel als mogelijk gewoon door. Het gezin werd gevormd in deze tijd, in 1942 huwden Janny en Nijs en de kinderen werden in de navolgende jaren 1943, 1945, 1946 en 1949 geboren. Het was een tijd van schaarste en woningnood. In 1948 werd naar de Kersenstraat verhuisd.

vrijdag 12 september 2008

Het koningschap van Willem II (vervolg)

Religieus-cultureel beleid

Niet alleen op economisch vlak kan gesproken worden van beleidsverandering. Evenzeer op religieus-cultureel terrein kwamen beleidsveranderingen voor. Hier was de overheidsinmenging duidelijk aan het afnemen. Gemeenten der Afgescheidenen werden vanaf 1841 officieel door de overheid erkend. Voor zover hier nog controle van overheidswege bestond, gold die slechts het algemene criterium van openbare orde en rust. In 1842 werd tevens de Hervormde kerk van staatsvoogdij ontdaan; kerkelijke wetsveranderingen vielen voortaan buiten de invloed der regering.
Ten aanzien van katholieken nam de regering eveneens een mildere houding aan. Spoedig na het aantreden van Willem II als vorst werd een Koninklijk Besluit van kracht, waarin kloosters nadrukkelijk werd toegestaan nieuwe leden op te nemen. Al in december 1840 werden met Rome onderhandelingen geopend over het in 1827 gesloten concordaat. Veel leverden de besprekingen overigens niet op. Een vloedgolf van anti-papistische geschriften kwam over ons land; de koning stemde erin toe dat Nederland voorlopig nog land van missie zou blijven.
Een afdoende verklaring te vinden voor de veranderde houding ten aanzien van de katholieken is een geenszins eenvoudige zaak. Aannemelijk is dat hiervoor zowel politieke als persoonlijke motieven verantwoordelijk zijn. Een zekere liberaliteit ten opzichte van katholieke Belgen zou immers een goede indruk maken en de kans op hereniging vergroten?
Bovendien koesterde Willem een zekere waardering voor het autocratisch-hierarchische karakter van de katholieke kerk. Goede contacten onderhield hij met enkele van haar vertegenwoordigers onder wie Zwijsen.

donderdag 4 september 2008

September 1948-60 jaar na dato

Het is a.s. zaterdag precies 60 jaar geleden dat prinses Juliana de troon besteeg. Eerst werd nog het 50-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina gevierd, in de week voor de inhuldiging van Juliana. Ons land maakte een nieuwe start, drie jaar na de oorlog en bezetting. Veel was nog wel op de bon, maar geleidelijk werd de wederopbouw toch ter hand genomen. Morgenavond, 5 september 2008, zendt de NOS een documentaire uit over de inhuldiging van Juliana 60 jaar geleden:' 1948: Juliana, een nieuwe koningin.' Er worden onder meer kleurenbeelden uit die tijd getoond. Aan het woord komen onder meer Prof. Fasseur, die later dit jaar een boek over de Greet Hofmans-affaire het licht zal doen zien, oud-premier Piet de Jong, Max Kohnstamm, de oud-particulier secretaris van Koningin Wilhelmina, zanger Eddy Christiani en schrijver Harry Mulisch.De uitzending begint morgenavond om tien uur op Nederland 1. Vooral voor liefhebbers van historische documentaires gaarne aanbevolen.

Johannes Bavelaar (4 september 1899-14 september 1984)

Vandaag is het 4 september 2008, de 109e geboortedag van onze grootvader Johannes Bavelaar, overgrootvader van Tim en Suus. Johannes Bavelaar zag op 4 september 1899 het levenslicht aan het Leidse Levendaal. Gedurende zijn jeugd heeft hij korte tijd in Alphen aan den Rijn gewoond, in de Hedastraat. Hij was een jongen van tien jaar toen hij bij een kapper Pijpers aldaar als inzeper begon te werken. Later zou hij bij Wijnbeek en Van Duuren in Leiden zijn kappersloopbaan beginnen. Van 1919 tot 1929 werkte hij bij Smittenaar om op 4 maart 1929 een eigen zaak te openen aan de Oranjegracht te Leiden. Op 4 november 1943 verloofde hij met Anna van den Eijkel, een 34-jarige Rijnsburgse. Op 6 juli 1944 trouwden zij in Rijnsburg.
Het was op 22 december 1944 dat hun enige dochter Lena Dieuwertje werd geboren.Zijn vader was in 1942 overleden, zijn moeder zou in 1952 overlijden. In 1946 verhuisde het gezin naar de Trompstraat 20. Daar zette Johannes zijn kappersloopbaan voort tot 4 mei 1977, de dag waarop hij -77 jaar oud- dan toch eindelijk met pensioen ging. Hij verhuisde toen met zijn vrouw naar het Robijnhof 492, niet ver van zijn dochter. Hij heeft het altijd jammer gevonden dat hij zijn 50-jarig zakenjubileum niet heeft kunnen vieren. Op 11 juni 1979 ging zijn geliefde vrouw Anna Bavelaar-van den Eijkel op 69-jarige leeftijd heen. Zelf zou hij 85 jaar worden. Hij overleed op 14 september 1984 in het bijzijn van zijn dochter, schoonzoon en kleinkinderen in het Rijnland (toen nog Elizabeth) ziekenhuis in Leiderdorp. We hebben onze grootvader gekend als een optimistische, goedlachse man die altijd de zonzijde van het leven zag. Daar hebben we veel van geleerd.

vrijdag 29 augustus 2008

Beeld keizer Marcus Aurelius in Turkije gevonden

In Turkije zijn deze week delen van een 4,5 meter hoog beeld van keizer Marcus Aurelius gevonden, zo hebben archeologen laten weten. Eerder werd in de buurt van de vindplaats in het westen van Turkije een groot beeld van de Romeinse keizer Hadrianus gevonden. Het beeld van Aurelius, die tussen 161 en 180 n. Chr. regeerde, stond in een badhuis in Salagassos in het westen van Turkije. In de 7e eeuw werd deze plaats door een aardbeving verwoest. Marcus Aurelius was niet alleen keizer , maar daarnaast ook filosoof. Hij propageerde een stoicijnse levenswijze en leerde dat je alleen door onthechting gelukkig kan worden. Hij heeft onder meer 'Bespiegelingen' geschreven.

dinsdag 26 augustus 2008

Het koningschap van Willem II (vervolg)

Economisch beleid

Ofschoon het wellicht van onvoorzichtigheid getuigt het door Willem II gevoerde economische beleid als liberaal te kenschetsen, kan men zich mijns inziens zeer moeilijk aan de indruk onttrekken hierin ten aanzien van het beleid van Willem I toch minstens enige verandering te ontwaren. Vast moet staan dat Willem II reeds vrij snel overging tot vervanging van minder geschikte ministers door bekwamer krachtiger figuren. De aanstelling van Floris van Hall is hiervan een sprekend voorbeeld. Of de benoeming van deze meer liberaal georienteerde bewindsman gelijkgesteld kan worden aan een breken met mercantilisme, is zeer de vraag. Wel schiep dit mogelijkheden tot een andere aanpak der financiele problemen.
Een andere beleidsaanpak was rond 1840 trouwens dringend gewenst. De financiele problemen stapelden zich op en een staatsbankroet dreigde; de schuldenlast was in de jaren 1829-1839 zeer hoog opgelopen. Meer dan eens werden van conservatief-liberale zijde in het parlement protestgeluiden gehoord. Steeds groter werd het wantrouwen ten aanzien van het regeringsbeleid.
Nadat pogingen tot sanering der financien door ministers als Rochussen en Van der Heem waren mislukt, trad in spetember 1843 de toenmalige minister van justitie Van Hall naar voren. Hij zou uiteindelijk er wel in slagen het gevaar van een dreigend staatsbankroet te keren. Met de steun van de conservatief-liberale oppositie, van wie hij zich zozeer als de vertegenwoordiger had opgeworpen, loodste hij zijn Leningwet door het parlement. Steun van zogeheten politiek-liberalen kreeg hij niet. Zij zagen- evenals de vertegenwoordigers van de landprovincies die het politiek-liberalisme als emancipatiemiddel aangrepen- de Leningwet als een bevoordeling van de Hollandse effectenbezitters, terwijl kansen op een grondwetsherziening nog werden verkleind.

dinsdag 19 augustus 2008

Anna's voorvaderen (vervolg)

In zijn boek 'Paardenkracht en mensenmacht' schrijft Dr. Brugmans: 'In het algemeen kan men zeggen dat de periode 1795-1813 voor deze groep een gunstige tijd is geweest. Van schaarste aan grondstoffen, zoals bij de nijverheid, was uiteraard geen sprake; en al mocht de export over zee geleidelijk slinken, de binnenlandse markt en de export over land bleven tot goede bedrijfsresultaten leiden.'
De eerste echte gegevens omtrent de familie Van den Eijkel dateren van rond 1788, toen een zekere Gerrit van den Eijkel in Rijnsburg het levenslicht zag. Genoemde Gerrit is een kleinzoon of achterkleinzoon van eerder genoemde Jan van den Eijkel. Gerrit is waarschijnlijk rond 1808 met Aafje Balkenende (familie van onze huidige premier?) in het huwelijk getreden. Ze waren woonachtig in het centrum van Rijnsburg en Gerrit zal als landbouwer werkzaam zijn geweest. Zijn inkomen zal in de jaren 1810-1820 fl 1000,- per jaar hebben bedragen, hetgeen hem tot iemand uit de middenklasse maakte. Tot 1840 bleef dit beeld vrij stabiel. Uit het huwelijk werden zeker acht kinderen geboren en wellicht is een vroedvrouw bij de bevallingen aanwezig geweest. Ter wereld kwamen in chronologische volgorde: Antonie (21 april 1810), Arie (26 december 1811), Willem (20 september 1813), Gerrit (29 oktober 1815), Nicolaas (27 juli 1817), Jacob (28 februari 1819) en Johannes (7 of 8 mei 1821).
Het is vrijwel zeker dat de kinderen in hun jeugdjaren allen op school zijn geweest. Ze waren allen in staat hun handtekening te zetten en hadden dus enig schrijfonderricht genoten. Zeker speelde de kerk een belangrijke rol bij het geven van onderwijs. Men mag aannemen dat reeds in de 17e en 18e eeuw het schoolleven in Rijnsburg een vrij behoorlijk niveau heeft gekend. Wat dit betreft steekt het dorp gunstig af bij een stad als Leiden waar de kinderen in deze periode er wat onderwijsvoorzieningen betreft veel bekaaider afkomen.
Men mag aannemen dat de kinderen Van den Eijkel in de jaren 1816-1833 de school in Rijnsburg hebben bezocht en daarnaast wellicht op het land hebben geholpen, waarna ze merendeel in het huwelijk traden met jongedochters uit hun geboortedorp, dan wel uit de omliggende gemeenten, waaronder Katwijk en Haarlem. Zoon Arie trad waarschijnlijk in 1837 in het huwelijk met Johanna Zwarts (Schwartz), een uit Haarlem afkomstige, op 29 oktober 1808 geboren vrouw met Duitse voorouders met een evangelisch-Lutherse gezindte. Bekend is dat in de 18e eeuw een groot aantal families vanuit Noordwest-Duitsland naar Nederland is gekomen. Zij werden aangeduid met de naam 'Hollandgaenger' en verlieten om economische redenen hun vaderland. Ofschoon hun aantal na 1750 afnam, waren het er rond 1810 nog altijd zo'n 20.000. Droefgeestig was het overlijden van vader Gerrit van den eijkel op 29 april 1837, hij was nog geen 50 jaar oud.

woensdag 13 augustus 2008

Het koningschap van Willem II

Toen koning Willem I op 7 oktober 1840 abdiceerde, stond Nederland er financieel-economisch slecht voor. De overheidsfinancien verkeerden, juist vanwege de tegen Belgie gevoerde oorlog en de vermindering van de koloniale baten na 1838, in een uiterst deplorabele staat. Een sfeer van defaitisme en een groot gebrek aan ondernemingsgeest, mede versterkt door de slechte economische vooruitzichten, deden ons land verzeild raken in een vrij ernstige economische crisis.
In meer dan een opzicht bracht de Belgische Afscheiding van 1839 crisis aan het licht. Reeds langere tijd was er sprake van een politieke crisis. Van grondwetsherziening had Willem I nooit willen horen, doch de afloop van het Belgische conflict had deze onvermijdelijk gemaakt. Op 30 december 1839 lagen vijf ontwerpen tot grondwetsherziening klaar, welke 'zich beperkten tot wat strikt noodzakelijk geworden was door de verandering van zaken.'
Gevoelens van teleurstelling over een nieuwe grondwet die overigens verder ingreep dan de koning aanvankelijk wenselijk had geacht, gevoegd bij de reeds genoemde financieel-economische problematiek deden -problemen van persoonlijke aard daargelaten- de vorst besluiten troonsafstand te doen ten behoeve van zijn zoon Willem II.
Van de nieuwe vorst werd uiteraard veel verwacht. Niet alleen zag hij zich nu voor de taak gesteld het land uit het financieel-economisch slop te halen, tevens zag hij zich genoodzaakt een 'modus vivendi' te vinden, daar waar het gaat om mogelijke wijzigingen in politiek-constitutionele verhoudingen na 1840. Vooral dit laatste verdient mijns inziens alle aandacht: Moet men -rol en betekenis van Willem II voor de politieke ontwikkeling tot 1847 onderzoekend- de nieuwe vorst als promotor van de liberaal-constitutionele herorientatie zien of moet men hem beschouwen als de conservatieve autocraat?
Gerechtvaardigd lijkt mij juist deze vraag omdat interpretaties en visies rond de grondwetsherziening van 1840 geenszins als onverdeeld kunnen worden gezien. Zo wijkt het beeld, opgeroepen in meer recente literatuur in zoverre af van dat in oudere beschrijvingen, dat juist in deze laatste grotere betekenis en waarde wordt toegekend aan de nieuwe ontwikkelingen vanaf 1840. Boogman wijst in de richting van mogelijke continuiteiten.
Om nu een zo helder mogelijk beeld te verkrijgen van de eventuele wijzigingen, dan wel continuiteiten in de politiek-constitutionele verhoudingen vanaf 1840, is gekozen voor de tweedeling : koning-ministers en regering-parlement. Dat het gedrag van Willem II hier als een rode draad doorheen loopt, zal gezien titel en probleemstelling van deze bijdrage, voor zich spreken. Om eenzijdigheid te voorkomen, is een tweetal beknopte hoofdstukken opgenomen, waarin op summiere wijze wordt ingegaan op het economisch - en religieus -cultureel beleid van de koning.

(Wordt vervolgd)

zaterdag 9 augustus 2008

Frederic Bastet (1926-2008), een heer van stand

Daar was hij dan weer, de stem van Frederic Bastet. Vanochtend klonk hij tussen 9 uur en 11 uur weer door de radio. Het was een herhaling van het TROS-radio 4 programma ' Een goede morgen met...' van 31 maart 2007. Frederic Bastet was een heer van stand, hij had een deftige stem en was bovenal een erudiet man. Ik weet nog dat toen ik pas in Oegstgeest kwam wonen ik zijn naambordje in de hal van het flatgebouw opmerkte: BASTET. En al spoedig kwam ik hem af en toe tegen. We groetten elkaar regelmatig, ik trok daarop de stoute schoenen aan om hem persoonlijk bij hem thuis om een handtekening te vragen. Ik had ooit een deel uit zijn 'Wandelingen door de Antieke wereld' gekocht, lang voordat ik persoonlijk met de auteur zelf kennis zou maken. Het betrof het deel 'Duizendjarig dolen' dat samen met het 'Maansteenrif' overigens in 2005 nog een herdruk beleefde ter gelegenheid van het feit dat Bastet de P.C. Hooftprijs had gewonnen dat jaar. Frederic Bastet: Couperus-biograaf, conservator en archeoloog, schrijver van vele essays en ook dichter.
Prof. Bastet was zo vriendelijk zijn door mij gewenste handtekening te zetten in het door hem geschreven boek . 'Zal ik de datum er dan maar bij zetten?' vroeg hij. 'Ja , graag', klonk ik enigszins bedeesd, ook al onder de indruk van zijn zo smaakvol ingerichte appartement dat naast een vleugel naar ik later vernam ook plaats bood aan Wedgewood-porselein. Het was 10 november 2000, een dag om niet te vergeten. Frederic Bastet had zijn naam inmiddels al lang gevestigd en grote faam verworven met zijn in 1987 verschenen biografie van de schrijver Louis Couperus. Bij het grote publiek al eerder door de genoemde reeks 'Wandelingen door de antieke wereld', naar aanleiding waarvan eind jaren '80 de NCRV-radiomaker Aart van Bergeijk in een reeks programma's van 'Het Kunstbedrijf' de auteur zelf aan het woord liet op de radio over zijn fascinatie voor de klassieke Oudheid.
Frederic Bastet heeft vele werken op zijn naam, zijn oeuvre beslaat een zestigtal werken en een deel daarvan mag ik inmiddels ook tot mijn boekenverzameling rekenen. Een paar maanden geleden zag ik hem voor het laatst. Hij groette me vriendelijk, beleefd als hij steeds was geweest. Heel spijtig dat deze bijna 19e eeuwse man er niet meer is. Nu leeft hij voort in zijn werk.

donderdag 7 augustus 2008

De voorvaderen van Anna van den Eijkel (1909-1979)

Over het geslacht waaruit onze grootmoeder Anna van den Eijkel is voortgekomen, is geleidelijk aan iets meer bekend geworden. Over de geschiedenis van de familie Van den Eijkel in de periode 1650-1800 is veel nog onduidelijk, maar vast moet staan dat een zekere Jan van den Eijkel (geboren in ca. 1680) in het najaar van 1708, 201 jaar voor Anna's geboorte, vanuit Oost-Indie in Rotterdam-Charlois is aangekomen. Concrete gegevens over het leven van deze Jan ontbreken. Hij zal in elk geval een tamelijk avontuurlijk man geweest zijn die wellicht zijn geluk in Indie heeft willen beproeven. Hij was namelijk als jongmatroos in dienst van de VOC in de periode 1701-1708.Goed denkbaar is dat hij een rol heeft gespeeld tijdens de in die periode gevoerde oorlog op Java.
Jan van den Eijkel is op 4 november 1708 gehuwd met een zekere Steyntje Coster van der Boom (27 februari 1689- 5 november 1775), maar veel meer weten we niet van dit echtpaar. Bekend is inmiddels wel dat de beiden zich in Noordwijk hebben gevestigd in de jaren na 1708. Het zal me niet verbazen als Jan van den Eijkel landbouwer is geweest of geworden, juist ook omdat klein- en achterkleinkinderen allen als landbouwer te boek stonden.
Aangenomen dat Jan van den Eijkel in de jaren na 1710 in Noordwijk als landbouwer werkzaam is geweest, moeten we aannemen dat hij zich in 1713 met de veepest geconfronteerd zag. De zuivelproducten stegen in de jaren rond 1715 sterk in prijs. In februari 1717 werd zoon Jan van den Eijkel geboren in Noordwijk. Deze Jan trad later, op 5 mei 1743 te Noordwijk in het huwelijk met Jannetje Glasburg (2 september 1725-10 november 1806). Na 1730 trad een recessie in die mogelijk ook de boeren heeft getroffen. Het jaar 1740 gaf veel misoogsten te zien. Op 10 januari 1751 werd de zoon van Jan en Jannetje, Anthonie van den Eijkel geboren, die later in 1782 op 5 mei trouwde met Jannetje van Egmond. Het paar vestigde zich toen in Rijnsburg. Precieze gegevens over de familiegeschiedenis uit die tijd ontbreken. Wel weten we dat in algemene zin het tijdvak 1770-1813 voor veel boeren grotere welvaart heeft gebracht en dat de prijzen van veel agrarische producten in deze periode zijn gestegen. Dit weerspiegelde zich in een toenemende welstand van de agrarische bevolking en een meer weelderige klederdracht.

zaterdag 2 augustus 2008

Het ontstaan van de openbare gezondheidszorg

In het conflict tussen de empirische - (geld verdienen) en filantropische school (ziekenzorg) in het denken over medische ethiek in de Oudheid, lijkt de laatste richting in de periode van het Hellenisme de overhand te krijgen.
Met name Hippocrates, algemeen beschouwd als de vader der geneeskunde, treedt op als vertegenwoordiger en pleitbezorger van de filantropische beginselen en daarmee van de filantropische school. Een niet onbelangrijk aandeel heeft hij gehad in de verbreiding van dit vernieuwde medisch-ethische normbesef; een ethiek die -ondanks de nogal rationele elementen erin - in belangrijke mate werd bepaald door meer religieuze opvattingen en tradities (Asklepios).

Probleemstelling: Kan men staande houden dat het juist bovengenoemde mentaliteitsverandering onder medici was die een ontwikkeling naar een systeem van openbare gezondheidszorg in de hand heeft gewerkt of zijn hier andere verklaringen voor?

Wil men althans een poging doen die vraag te beantwoorden (Is zo'n vraag wel te beantwoorden?), dan zal men zich eerst genoodzaakt zien de positie van de 'demosieuon' te onderzoeken . Immers, het waren de 'openbare artsen' die in belangrijke mate verantwoordelijk waren voor de veranderingen in het systeem van gezondheidszorg. Ook de rol van de overheid is in dit verband cruciaal te noemen.

'Demosieuontes' ontvingen een vast basisinkomen uit handen van de staat en het was dit inkomen dat de artsen aan overheden en regeringen bond. Het inkomen diende feitelijk drie doeleinden:

1) Het garandeerde de aanwezigheid van een ervaren arts.
2) Het weerhield artsen ervan hun praktijk te verplaatsen naar hun meer welgevallige steden.
3) Het was vaak een maatstaf voor de medische kwaliteiten van de arts.

Het verkijgen van een salaris uit openbare fondsen was niet altijd een garantie voor de oprechtheid van de arts. De meeste artsen - en zeker 'demosieuontes- lieten zich leiden door de eerder genoemde filantropische principes. Het was die mentaliteit die in de visie van de auteurs Hands en Kudlien 'general welfare' heeft bevorderd. Kudlien ziet in deze vooral de veranderde mentaliteit als stuwende kracht, Hands hecht grote waarde aan het optreden van de 'demosieuon'.

donderdag 31 juli 2008

Johannes Bavelaar en de razzia aan de Oranjegracht

Johannes Bavelaar (1899-1984), onze grootvader, was tijdens de bezetting kapper aan de Oranjegracht te Leiden. Begin jaren '80 nam ik een interview met hem af over een razzia aan de Oranjegracht. Hier volgt het resultaat.
-Wanneer werd de huiszoeking bij u gehouden?- Nou, dat was in 1942(?) geloof ik.
-Hadden de Duitsers een vermoeden dat er onderduikers bij u waren?- Nee, ze zochten aan de hele Oranjegracht. - Wie waren die onderduikers?- Nou, jongens van een jaar of twintig die naar Duitsland moesten om te werken. Ze waren gekomen om zich te laten knippen. -Waar had u ze verborgen? -Ik had ze in het washok verborgen achter in de zaak. Toen we hoorden dat de Duitsers in de buurt waren heb ik ze maar in het washok gestuurd.- Hoe komt het dat de Duitsers hen niet gevonden hebben?- Voor het deurtje zat leer behang, dus je kon de opening niet zien. De sleutel had ik eruit gehaald en ik had er een stoel voor gezet.-Zijn ze ook nog naar boven gegaan?-Ja, ze zijn met geladen geweer naar boven gegaan. Ze keken onder het bed, maar vonden niemand. -Met hoevelen waren de Duitsers? - Met zijn tweeen, maar buiten stonden er meer. -Waren er nog anderen in de zaak?- Nee, alleen die vijf jongens die niet wilden werken in Duitsland. -Hoelang heeft die huiszoeking geduurd? - Nou, gauw een kwartiertje. - Bent u gedurende de gehele bezettingstijd open gebleven? -Ja, ik heb de zaak al die tijd geopend gehouden. - Toen de Duitsers weg waren, hebt u toen meteen die vijf jongens uit het washok gehaald?- Nee, dat was te gevaarlijk. Ik heb ze nog ruim een half uur in het hok laten zitten. -Hoe wist u dat er huiszoeking werd gehouden?-Dat hoorde ik van iemand op straat, die zei dat er in onze buurt razzia werd gehouden en huiszoeking. Ik heb toen meteen die jongens verstopt. -Konden die jongens niet snel naar huis? -Nee, ze waren al te dichtbij, schreeuwen op straat, nee dat kon niet. -U speelde eigenlijk zelf met uw leven. - Ja, als die Duitsers de jongens hadden gevonden, zou ook ik meegenomen zijn. - Gebeurde het wel vaker dat er huiszoeking bij u in de buurt werd gehouden?- Nee, wel waren er op een keer Duitsers in de zaak om te knippen en te scheren, die waren ingekwartierd in de school aan het Levendaal. Ik dacht dat ze weer huiszoeking kwamen doen.- Hoe gedroegen die Duitsers zich? -Nou heel rustig hoor, dat viel wel mee. -U bent zelf toch ook nog een keer aangehouden door de Duitsers? -Ja, ik ging een klant helpen aan de Lammenschansweg, die was ook ondergedoken en die moest ik gaan knippen. Toen was ik aan de Hogewoerd en toen vroegen de Duitsers die daar wacht hielden aan mij hoe oud ik was. Toen zei ik, nou 42 jaar en dat was mijn geluk. Boven de 40 was je vrij, dan hoefde je niet mee. Dus ik kon doorlopen. Het was niet altijd zo. Ik heb wel eens gehoord dat ze ook mannen van 50 oppakten. -Hebt u echt honger gehad? - Ja, ik kreeg hongeroedeem, dikke benen. 's Zondags ging ik naar Rijnsburg lopen, daar at ik bij mijn schoonouders. Daar was nog wat, maar door de weeks was ik in Leiden en daar kreeg je dan zwarte aardappelen, brood met leng, ontzettend was dat. 's Avonds ging je vroeg naar bed, want je had het te koud om op te blijven zitten.